Bitkinin Kısımları
Bitkinin en büyük ve en önemli kısımları ‘organlar’ olup 2’ye ayrılmaktadır: ‘Vejetatif (büyüme) organlar’; yaprak, kök ve gövde olup üremeyle ilgili olmayan kısımlardır.
Generatif (üreme) organlar ise çiçek, meyve, tohum gibi üreme amacına hizmet eden organlardır.
YAPRAK (Lat. Folium; ıng. Leaf)
Yapraklar genellikle gövde üzerinde bulunan nodium (düğüm) adlı şişkin bölgelerden çıkan, fotosentez işlevini yerine getiren geniş, yassı ve yayvan yapılardır.
Yaprakların damar şekilleri, damarların paralel veya ağsı, yaprağın etli, bütün veya parçalı oluşu, saplı veya sapsız oluşu, saplarında stipullarının bulunup bulunmaması, kenarlarının düz veya dişli oluşu, kışın dökülüp dökülmediği, tüylü veya tüysüz oluşu, bitkilerin teşhis ve sınıflandırmalarında önemli rol oynar. Buna description (tanımlama) denir.
Bir yaprakta üç kısım bulunur:
1) Yaprak ayası (Lamina)
2) Yaprak sapı (Petiol)
3) Yaprak tabanı (Bazis)
1) Yaprak ayası (Lamina): Esas yaprağı meydana getiren geniş kısımdır. Genellikle üst yüzü yeşil, alt yüzü daha soluk yeşil renkte ve çoğunlukla iki simetrik parçadan meydana gelmiştir.
2) Yaprak sapı (Petiol): Yaprak ayasını gövdeye bağlayan kısımdır. Yaprak sapı çok kısadır. Yaprak sapı bulunmadığı zaman yaprak doğrudan gövdeye bağlanır. Petiolün kaidesi (noda bağlandığı yer), farklı şekillerde olabilir. Bazen genişlemiş olup ‘pulvinus : yastıkçık ‘ adını alır.
3) Yaprak tabanı (Bazis): Sapın gövde ile birleşen ve saptan daha geniş olan ‘kısımdır. Yaprak tabanı yaprak koltuğunda bulunan tomurcukları koruyacak şekilde genişleyerek bunları sardığı takdirde yaprak kını adını alır.
Eğer bir yaprakta bu üç kısım varsa buna tam yaprak denir.
Petiol bütün yapraklarda görülmeyebilir. Bu nedenle petiole sahip yapraklara petiolat (saplı), petiolü olmayan yapraklara da sesil (sapsız) yapraklar adı verilir.
Ayrıca yaprağın gövdeye bağlandığı yerde iki adet küçük yaprakçık bulunur ki bu yapıya stipula, stipül (kulakçık) denir. Stipüller bazen ‘tendril – sülük (Smilax’da olduğu gibi),bazen diken şeklinde (Robinia’da olduğu gibi) bazen de gövdeyi kuşatan zarsı bir kın şeklinde ‘okrea’ (Polygonaceae üyelerinde olduğu gibi) olabilir.
Gerek yaprakların genel şekli, kenarının, ucunun, tabanının yapısı gerekse gövde üzerinde dizilişi ve bağlanışı, laminanın damarlanması gibi özellikler tür ve daha alt sistematik kategorilerin tayininde sıklıkla kullanılır.
D. Yücebaş
Kaynaklar:
- Prof.Dr. Celal YARCI Botanik Terminolojisi Ders Notları, Marmara Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Botanik ABD, 2011
- Prof.Dr. Memduh SERıN Tohumlu Bitkiler Sist. Ders Notları, M.Ü., Biyoloji Böl., Botanik ABD,2012
- Prof.Dr. Nebahat YAKAR Bitki Morfolojisine Giriş: Tohumlu Bitkilerin ıç ve Dış Morf. Ana Hatları, ıst. Üni. Fen. Fak.Yay. Sayı: 3/12 1983
- Prof. Dr. Engin ÖZHATAY Bitki Taksonomisinin Prensipleri Ders Notları, MÜ, Biyoloji Böl., Botanik ABD,2010
- Seçmen, Ö.ve ark. Tohumlu Bitkiler Sist.. EÜ Fen Fak Kitaplar Serisi No:116, ızmir 2004
